مهاجرت ذهنی نخبگان: تهدیدی خاموش برای آینده ایران

روزنامه رمزاقتصاد ۲۰ مرداد ۱۴۰۴ – پدیده مهاجرت ذهنی نخبگان، چالشی پنهان اما خطرناک‌تر از مهاجرت فیزیکی، آینده ایران را تهدید می‌کند. دکتر فردین شورج، پژوهشگر کارآفرینی، در سخنرانی اخیر خود این بحران را بررسی و هشدار داد که بی‌توجهی به آن، سرمایه انسانی کشور را تضعیف خواهد کرد.

تعریف مهاجرت ذهنی

دکتر شورج مهاجرت ذهنی را حالتی دانست که در آن نخبگان، با وجود حضور فیزیکی در ایران، از نظر فکری و عاطفی با آینده کشور بی‌ارتباط‌اند. او گفت: «این افراد ممکن است کارمند یا استاد باشند، اما انگیزه‌ای برای مشارکت فعال ندارند.» این بی‌تفاوتی، خلاقیت و نوآوری را کاهش داده و به رکود علمی و اقتصادی منجر می‌شود.

علل اصلی مهاجرت ذهنی

شورج ریشه این پدیده را در احساس بی‌تأثیری نخبگان دانست. او توضیح داد: «وقتی تلاش‌های نخبگان بی‌نتیجه می‌ماند، امیدشان فرو می‌ریزد و به بقای روزمره بسنده می‌کنند.» او به تأثیر جنگ ۱۲ روزه نحمیلی و فضای غیرشفاف پس از آن اشاره کرد که بی‌انگیزگی را در میان جوانان و متخصصان تشدید کرده است.

نقش نظام حکمرانی

شورج نظام حکمرانی را مسئول بخشی از این بحران دانست. او گفت: «دیدن نقد به‌عنوان تهدید و ارزیابی غیرعلمی نخبگان، اعتماد را از بین می‌برد.» سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد و فضای بسته تعامل، نخبگان را به انزوا یا بی‌تفاوتی سوق می‌دهد و مهاجرت ذهنی را تقویت می‌کند.

تأثیر بر کارآفرینی

کارآفرینان جوان از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در برابر مهاجرت ذهنی‌اند. شورج توضیح داد: «موانع بوروکراتیک و بی‌ثباتی اقتصادی، کارآفرینان را فرسوده می‌کند.» بدون حمایت، این افراد به جای نوآوری، تنها به بقای مالی فکر می‌کنند، که چرخ نوآوری کشور را کند می‌کند.

غفلت از علوم نوین

شورج از بی‌توجهی به علوم نوین مانند هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال انتقاد کرد. او گفت: «سیاست‌گذاری‌های کوتاه‌مدت، ایران را از تحولات جهانی عقب نگه داشته است.» فقدان آینده‌پژوهی، نخبگان را دلسرد کرده و فاصله کشور با جهان را افزایش می‌دهد.

پیامدهای مهاجرت ذهنی

مهاجرت ذهنی، خلاقیت و بهره‌وری را کاهش می‌دهد و اعتماد اجتماعی را تضعیف می‌کند. شورج هشدار داد که ادامه این روند، کشور را به رکود تاریخی سوق می‌دهد. از دست دادن ذهن‌های خلاق، خسارتی جبران‌ناپذیر برای سرمایه انسانی ایران است.

راهکارهای مقابله

شورج سه راهکار پیشنهاد کرد: بازسازی اعتماد با شفافیت و پذیرش نقد، توانمندسازی نخبگان با کاهش بوروکراسی، و تقویت تخصص در حکمرانی با استفاده از علوم نوین. این اقدامات می‌تواند نخبگان را به مشارکت فعال تشویق کند.

پیام به جوانان

شورج خطاب به جوانان گفت: «اگر امید نیافتید، خودتان آن را خلق کنید. شبکه‌سازی کنید و با همدلی آینده را بسازید.» او تأکید کرد که ناامیدی دشمن پیشرفت است و جوانان باید نیروی تغییر باشند.

ضرورت اقدام فوری

مهاجرت ذهنی، تهدیدی خاموش برای آینده ایران است. بازنگری در سیاست‌گذاری، تقویت اعتماد، و حمایت از نخبگان ضروری است. با همکاری دولت و جامعه، می‌توان این بحران را به فرصتی برای تحول تبدیل کرد.