ماینینگ بی‌عرضگی

ناترازی مدیریتی به جای کمبود انرژی

در کشور بیشتر ناترازی مدیریتی داریم تا کمبود انرژی! وزارت نیرو در حوزه مدیریت منابع، مدیریت مصارف، توزیع عادلانه و موارد دیگر از جمله «برق‌دزدی» هیچ برنامه عملیاتی و اجرایی ارائه نمی‌دهد. برق‌دزدی ماینرها بخشی از این موارد است؟

هشدار درباره مصرف ماینرها

در لحظه‌ای که تابستان به اوج می‌رسد و خاموشی‌های گاه‌به‌گاه به واقعیتی ناخواسته برای شهروندان تبدیل می‌شود، سخنان معاون شرکت توانیر درباره رشد «بار پایه برق ناشی از مصرف ماینرها» هشدارآمیز جلوه می‌کند. وی اعلام می‌کند حدود ۲۰ میلیارد کیلووات‌ساعت در سال برق صرف استخراج رمز ارز می‌شود — معادل تقریباً ۵ درصد از مصرف کل کشور در بخش برق، که فشار مضاعفی بر شبکه وارد می‌کند.

چگونگی رسیدن به این وضعیت

اما چگونه به این وضعیت رسیده‌ایم؟ چرا با وجود هشدارها و تلاش‌ها، هنوز نتوانسته‌ایم ماینرهای غیرمجاز را کامل شناسایی و کنترل کنیم؟ آیا می‌توان با کمک انرژی خورشیدی این فشار را کاهش داد؟

آمار و واقعیت‌های برق ماینرها

وزیر نیرو اخیراً اعلام کرده بیش از ۲۲۰ هزار دستگاه ماینر غیرمجاز کشف شده‌اند و هر ماینر به طور متوسط مصرفی معادل ۲ کیلووات دائم دارد، که معادل مصرف یک کولر گازی فعال ۲۴ ساعته است.
طبق آمارهای منتشر شده، مصرف برق دستگاه‌های ماینر در ایران بین ۱۲۰۰ تا ۳۵۰۰ وات بسته به مدل متغیر است.
گزارش‌ها نشان می‌دهند اگر مصرف ماینرها را بر بار پایه برق کشور بسنجیم، تأثیر آن بر ناترازی شبکه و فشار مضاعف بر ظرفیت تولید برق مشهود است.

سهم ناچیز انرژی تجدیدپذیر

از سوی دیگر، سهم انرژی تجدیدپذیر در شبکه برق ایران هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. در گزارش ماهانه انرژی‌های تجدیدپذیر ایران، نیروگاه‌های خورشیدی ۶۰ درصد ظرفیت نصب‌شده تجدیدپذیر را تشکیل می‌دهند، اما نسبت به نیاز کل و تقاضای رو به رشد برق، سهم بسیار ناچیزی دارند.
تحقیقات فنی نشان می‌دهند احداث نیروگاه خورشیدی ۱ مگاوات در جنوب ایران از نظر اقتصادی و فنی امکان‌پذیر است، اما نیاز به سرمایه‌گذاری، هماهنگی با شبکه و زیرساخت دارد.

موانع کنترل ماینرهای غیرمجاز

اگر همه روش‌های ردیابی مصرف برق، گزارش مردمی و پایش شبکه وجود دارند، چرا بسیاری از ماینرها همچنان فعال‌اند؟ موانع اصلی عبارت‌اند از:

• پنهان‌کاری و توزیع جغرافیایی: ماینرها در بناهای متروکه، زیرزمین‌ها، نقاط صنعتی دوردست یا فضاهای ناشناخته پنهان می‌شوند. این پراکندگی پیمایش میدانی و بازدیدها را ناکارآمد می‌کند.

• ضعف زیرساخت اندازه‌گیری برق: هنوز بسیاری از انشعابات به کنتورهای هوشمند مجهز نیستند یا توان ثبت مصرف دقیقه به دقیقه را ندارند. تفکیک مصرف مجاز از غیرمجاز دشوار است.

• مزیت اقتصادی بالا در مقابل جریمه‌ها: سود استخراج رمز ارز ممکن است بیشتر از هزینه برق و جریمه باشد. جریمه‌ها بازدارنده نیستند، زیرا سود غالباً بیشتر است. حتی اگر ماینری کشف شود، بازیگر ممکن است دستگاه‌ها را جابجا کند، مجدداً فعال کند یا پیش از رفتن مأموران خاموش کند.

• پیچیدگی قانونی و اجرایی: قوانین مرتبط با مجوز، قطع برق، مسئولیت مالک ملک و مجازات کافی هنوز کامل و بازدارنده نیستند. روند قضایی طولانی و امکان اعتراض اثربخشی برخوردها را کاهش می‌دهد.

• مداخلات نهادی و سیاسی: برخی فعالیت‌ها ممکن است پشت حمایت نهادهای با قدرت یا قدرت سیاسی پنهان شوند. فشار برای اعمال محدودیت کامل با مقاومت مواجه می‌شود.

• تمرکز بر اولویت‌های دیگر: دولت و شرکت برق عمدتاً انرژی را به مصارف ضروری (خانگی، صنعتی، خدمات) می‌رسانند. در شرایط کمبود، اولویت‌های اجتماعی و اقتصادی بر ماینینگ ترجیح می‌یابند.

به‌عبارت دیگر، حتی وقتی ماینری کشف می‌شود، آن بخش کوچکی از کل پدیده است — و بیشتر همچنان زیر رادار فعالیت می‌کنند.

فرصت انرژی خورشیدی: واقعیت یا رؤیا؟

ایده آنکه بخشی یا کل استخراج رمز ارز با انرژی خورشیدی تأمین شود، جذاب و دوست‌دار محیط زیست است. اما تا چه حد واقع‌گرایانه است؟

برآورد اقتصادی، فنی و چالش‌ها

در تحلیل اقتصادی اخیر برای ایران، هزینه نصب سیستم خورشیدی برای یک ماینر (به همراه باتری ذخیره انرژی) حدود ۴۷ میلیون تومان برآورد شده است، با بازدهی برقی که می‌تواند در حدود ۱۲ ماه سرمایه را بازگرداند.
اما این محاسبه مبتنی بر شرایط ایده‌آل تابش خورشید، راندمان بدون افت و مصرف ثابت است. متغیرهای اقلیمی، افت راندمان پنل، هزینه نگهداری باتری و تلفات انتقال بازگشت سرمایه را به سال‌های بیشتری می‌کشاند.
یکی از مشکلات بزرگ، ذخیره انرژی است — چون پنل‌ها در شب تولید نمی‌کنند، باید باتری‌های قوی وجود داشته باشد که هزینه و پیچیدگی پروژه را زیاد می‌کند.
همچنین استخراج ۲۴ ساعته با انرژی خورشیدی ممکن است نیاز به ظرفیت اضافی پنل و باتری داشته باشد تا در روزهای ابری یا کاهش تابش، فعالیت قطع نشود.

موانع قانون‌گذاری و زیرساختی

قوانین مجوزدهی و اتصال نیروگاه خورشیدی به شبکه در برخی مناطق روشن نیست یا موانع اداری پیچیده دارد.
همکاری بین وزارت نیرو، سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و صنعت استخراج رمز ارز هنوز هماهنگ نشده است.
شبکه برق موجود باید پشتیبانی از تولید توزیعی خورشیدی را داشته باشد. برخی خطوط و ایستگاه‌های توزیع ممکن است محدودیت ظرفیت داشته باشند.
اولویت تأمین برق به بخش‌های حیاتی و عمومی است، بنابراین ممکن است برق تولیدی خورشیدی به ماینینگ اختصاص نیابد.
مثلاً، مطالعه‌ای درباره طراحی و اجرای نیروگاه‌های خورشیدی متصل به شبکه تأکید می‌کند که بهره‌گیری از سامانه‌های کنترل، کابل‌کشی بهینه و مدیریت ولتاژ ضروری است تا راندمان بالا حفظ شود.

راهکارها: چه باید کرد؟

پذیرفتن این واقعیت که استخراج رمز ارز می‌تواند فشار مهمی بر شبکه برق وارد کند، اولین گام است. اما برای عبور از بحران پنهان، باید به چند نکته کلیدی توجه کرد:

• تقویت شبکه اندازه‌گیری هوشمند برق: همه انشعابات باید به سیستم‌های دقیق ثبت مصرف لحظه‌ای مجهز شوند تا مصرف غیرعادی به سرعت شناسایی شود.

• ترکیب نظارت، هوش مصنوعی و گزارش مردمی: سامانه‌های تحلیل الگوی مصرف با الگوریتم‌های پیشرفته می‌توانند الگوهای مشابه ماینر را شناسایی کنند. گزارش مردمی با پاداش کافی مشارکت عمومی را افزایش می‌دهد.

• اصلاح قوانین و افزایش بازدارندگی: قطع فوری برق، جریمه‌های سنگین‌تر، مسئولیت مالک ملک در جلوگیری از فعالیت ماینینگ و تسهیل اقدامات قضایی سریع باید در قانون گنجانده شوند.

• تعیین تعرفه خاص برای استخراج کنترل‌شده: اختصاص ساعت یا دوره‌هایی با تعرفه پایین‌تر برای استخراج قانونی می‌تواند ماینرها را به ثبت رسمی سوق دهد.

• تشویق انرژی تجدیدپذیر برای استخراج: چارچوب قانونی شفاف برای برق خورشیدی شخصی یا مزرعه‌ای باید ایجاد شود تا سرمایه‌گذاران مطمئن شوند انرژی تولیدی قابل مصرف یا فروش خواهد بود.

• پشتیبانی از پروژه‌های پایلوت خورشیدی – ماینینگ: پروژه‌های آزمایشی در مناطق آفتابی با پشتیبانی مالی یا تضمین خرید برق می‌تواند مدلی برای توسعه آینده باشد.

• شفاف‌سازی مالکیت مزارع بزرگ و کنترل نهادی: برای جلوگیری از نفوذ مصلحتی و پنهان‌کاری نهادی، شفاف‌سازی و کنترل دقیق‌تر ضروری است.

در نهایت، بدون عزم قاطع بین‌دستگاهی، هماهنگی قانون و فناوری، و مشارکت مردم، مشکل ماینرهای پنهان همچنان به‌عنوان فشار خاموش بر شبکه برق ما باقی خواهد ماند.