خودروهای فرسوده یا گنج پنهان!

اسقاط نیم میلیون خودروی فرسوده در دو سال اخیر تنها یک طرح محیط‌زیستی نبوده، بلکه به یکی از ارزشمندترین منابع تأمین مواد اولیه برای صنعت ایران تبدیل شده است؛ منابعی که اگر بازیافت نمی‌شدند، امروز صنایع فولاد، آلومینیوم و بسیاری از واحدهای تولیدی مجبور به واردات آن بودند.

مرحله تازه اسقاط خودروهای فرسوده

فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده در ایران طی سال‌های اخیر وارد مرحله‌ای تازه شده است؛ مرحله‌ای که برخلاف گذشته، تنها با هدف خروج خودروهای آلاینده از چرخه تردد تعریف نشده، بلکه اکنون به‌عنوان یک راهبرد اقتصادی و صنعتی در حال شکل‌گیری است. براساس آخرین آمار ارائه‌شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، از طریق بازیافت نیم میلیون خودروی فرسوده طی سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، حدود ۲۰۰ هزار تن فولاد و ۱۵ هزار تن آلومینیوم به چرخه تولید بازگشته است؛ رقمی که اهمیت اقتصاد چرخشی و بازیافت صنعتی را بیش از پیش برجسته می‌کند.

نظر فرشاد مقیمی

فرشاد مقیمی، معاون وزیر صمت و رئیس هیئت عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، با تأکید بر ضرورت عبور از الگوی اقتصادی مبتنی بر منابع خام و حرکت به سمت بازیافت هوشمند، اعلام کرده است که صنعت ایران در دهه‌های اخیر به شکل سنتی متکی به استخراج مستقیم مواد اولیه بوده و این وابستگی، هزینه‌های سنگینی را بر تولید تحمیل کرده است. به گفته او، بازیافت خودروهای فرسوده نه‌تنها فشار بر منابع طبیعی را کاهش می‌دهد، بلکه به خودکفایی صنایع در تأمین بخشی از مواد اولیه منجر می‌شود و مانع خروج ارز از کشور می‌گردد.

جایی که محیط زیست و اقتصاد به هم می‌رسند

در ظاهر، اسقاط خودرو اقدامی زیست‌محیطی تلقی می‌شود؛ اقدامی برای کاهش آلودگی، حذف خودروهای ناایمن و کمک به سلامت عمومی. اما در عمق این فرایند، یک منطق اقتصادی قدرتمند نهفته است. هر خودروی فرسوده، برخلاف تصور عموم، انباشت قابل توجهی از فلزات و مواد ارزشمند را در خود جای داده است. طبق توضیحات مقیمی، یک خودروی فرسوده معمولاً شامل: حدود ۴۰۰ کیلوگرم فولاد حدود ۳۰ کیلوگرم آلومینیوم حدود ۵ کیلوگرم مس حدود ۱۵ کیلوگرم سرب و اسید و علاوه بر آن حجم قابل توجهی شیشه، پلاستیک، لاستیک، فوم، روغن و مایعات صنعتی است.

به‌صرفه‌تر از استخراج و واردات

یکی از نکاتی که مقام‌های صنعتی بر آن تأکید دارند، تفاوت قابل توجه هزینه تولید فولاد و آلومینیوم از طریق استخراج و تبدیل مواد خام با هزینه بازیافت این مواد از خودروهای فرسوده است. برای نمونه، تولید آلومینیوم از بوکسیت فرآیندی بسیار پرهزینه است که به انرژی بالایی نیاز دارد. اما بازیافت آلومینیوم از خودروها تا ۹۵ درصد انرژی کمتر مصرف می‌کند. همین نسبت درباره فولاد و دیگر فلزات نیز صدق می‌کند.

مرور آمار اسقاط

آمار رسمی وزارت صمت نشان می‌دهد از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۴۱ هزار دستگاه خودرو اسقاط شده و مجموع اسقاط در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ از مرز ۵۰۰ هزار دستگاه گذشته است. این رقم در مقایسه با دوره‌های پیشین، جهشی چشمگیر به شمار می‌رود.

اقتصاد چرخشی، مسیری جدید

مقیمی با اشاره به ظرفیت‌های اقتصاد چرخشی، تأکید می‌کند که امروز بازیافت تنها یک فعالیت جانبی نیست، بلکه در ردیف صنایع سودآور و راهبردی قرار دارد.

چالش‌ها

با وجود پیشرفت‌ها، مسیر اسقاط در کشور همچنان با چالش‌هایی مواجه است. مهم‌ترین چالش‌ها را می‌توان چنین برشمرد: هزینه بالای فرایند اسقاط نسبت به ارزش خودروهای فرسوده عدم جذابیت مالی برای مالکان خودروهای قدیمی ضعف سامانه‌های هوشمند و مکانیزه در برخی مراکز اسقاط ناهماهنگی میان دستگاه‌های متولی از جمله پلیس، محیط زیست، وزارت صمت و گمرک عدم اجرای کامل الزامات اسقاط توسط برخی خودروسازان و واردکنندگان

سود چندجانبه

فرایند اسقاط و بازیافت خودرو سه پیامد مثبت هم‌زمان دارد: سود اقتصادی برای صنایع؛ به‌دلیل بازیافت فلزات گران و کاهش هزینه واردات. سود محیط‌زیستی؛ کاهش آلودگی هوا، کاهش مصرف انرژی و جلوگیری از دفن زباله‌های خطرناک صنعتی. سود اجتماعی؛ اشتغال‌زایی در مراکز اسقاط، کاهش سوانح ناشی از خودروهای ناایمن و بهبود کیفیت زندگی شهری.

نگاهی به آینده

براساس برآوردهای رسمی، اکنون بیش از ۳ تا ۴ میلیون خودروی فرسوده در کشور تردد می‌کنند. اگر برنامه‌های دولت برای اسقاط سالانه ۵۰۰ هزار دستگاه ادامه یابد، طی چند سال آینده می‌توان بخش قابل توجهی از این خودروها را از چرخه خارج کرد.

جمع‌بندی

اسقاط نیم میلیون خودروی فرسوده تنها یک عدد نیست؛ نشانه‌ای از تغییری بنیادین در نگاه به منابع، صنعت و محیط زیست است. بازگشت ۲۰۰ هزار تن فولاد و ۱۵ هزار تن آلومینیوم از دل خودروهای فرسوده، یعنی کاهش وابستگی به استخراج، کاهش واردات، صرفه‌جویی ارزی و حرکت به‌سوی تولید پایدار.