ایران روی مدار اوراسیا؛ چابهار؛ نقطه کانونی نظم تازه تجارت آسیا

محور ایران-هند-روسیه

معافیت تحریمی چابهار تمدید شد؛ دهلی‌نو می‌ماند و محور ایران–هند–روسیه پررنگ‌تر می‌شود

نظر کارشناس ترانزیت

یک کارشناس ترانزیت می‌گوید: تحولات ژئوپلیتیکی مسیرهای سنتی ترانزیت را جابه‌جا کرده است. بندر چابهار از «یک امکان» به «یک محور» تبدیل شده است. ایران روی خط تشکیل بلوک واقعی میان هند، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی نشسته است؛ بلوکی که ایران را به شاهراه اصلی تجارت اوراسیا می‌کشاند.

گفت‌وگوی کریمی‌قهی

محمدمهدی کریمی‌قهی کارشناس ترانزیت در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: تنش‌های ژئوپلیتیک اخیر ــ از جنگ اوکراین تا پویایی‌های دریای عرب و اقیانوس هند ــ الگویی که یک قرن از مسیرهای صادرات و واردات در جهان تصور می‌شد تغییر کرد. او تأکید کرد «دیگر مرکز ثقل تجارت فقط شانگهای یا روتردام نیست؛ وسط نقشه در حال فعال شدن است» و چابهار نقطه اتصال حیاتی و جغرافیایی است. چابهار گره راهبردی هند و روسیه را به آسیای مرکزی و ایران پیوند می‌دهد.

تلاش هند برای استقلال

هند به‌جای تکرار تبعیت از الگوی مسیر چین–اروپا یا انحصار بندر جبل‌علی دنبال یک «جاده ابریشم مستقل از چین» است. تلاش هند برای بازی‌سازی مستقل باعث شد دهلی‌نو به‌رغم تحریم‌های ایالات متحده برای چابهار معافیت ویژه بگیرد. معافیت اکنون بار دیگر تمدید شده است؛ اقدامی که صرفاً یک «موافقت‌نامه سیاسی» نیست بلکه «کارت اقامت راهبردی دهلی‌نو در جنوب‌شرق ایران» است.

ماندگاری هند در چابهار

چابهار از سال ۲۰۱۶ در چارچوب بسته همکاری سه‌جانبه ایران – هند – افغانستان توسعه یافت. با تغییر شرایط و خروج آمریکا از برجام تقریباً تنها بندر ایرانی شد که با وجود تحریم‌ها «وضعیت کنسرو شده» و توقف کامل پیدا نکرد. هند به‌خاطر نیاز به کریدور مستقل از آمریکا معافیت گرفت. حضورش در پروژه را ادامه داد. با تمدید تازه این معافیت دهلی‌نو ۶ ماه دیگر با قرارداد ۱۰ ساله بهره‌برداری مسیرهای خود را جلو می‌برد؛ هند در چابهار «ماندگار» است.

چابهار نقطه گلوگاهی

کریمی‌قهی گفت: «چابهار فقط یک بندر نیست. یک نقطه گلوگاهی است. جایی که کریدور جنوب ایران را به روسیه، قفقاز، خزر و سپس اروپا متصل می‌کند.» تحلیل اکونومیک نیوز تأکید می‌کند کریدور شمال–جنوب از حیث زمان تحویل کالا بین ۲۵ تا ۳۵ درصد سریع‌تر از مسیر کانال سوئز است. حدود ۳۰ درصد کاهش هزینه دارد. بسیاری از تحلیلگران اروپایی و هندی چابهار را «مسیر جایگزین سوئز» می‌دانند نه یک گزینه مکمل.

اتصال آسیای مرکزی

ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان پیش‌ازاین برای صادرات و واردات به چین و بندرهای تحت مدیریت چین اتکا داشتند. حالا با چابهار یک «پایت خروج» مستقل تعریف می‌کنند. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های این تحول برگزاری نشست سه‌جانبه تهران – دهلی‌نو – تاشکند در ماه گذشته است؛ نشستی که نخستین جلسه عملیاتی برای تطبیق فرایندهای مدیریتی و حمل‌ونقلی سه کشور در کریدور چابهار بود.

بازطراحی روسیه

روسیه پس از جنگ اوکراین و تحریم‌های بی‌سابقه غرب مسیرهای ترانزیت خود را بازطراحی می‌کند. کریمی‌قهی تأکید کرد: «مسیر ریلی قزاقستان و ازبکستان عملاً روسیه را به چابهار متصل کرده است. بلوک تجاری اوراسیا با محوریت ایران در عمل تشکیل شده و فقط باید آن را اداره کنیم.»

سیاست دریایی هند

سیاست دریایی جدید هند با عنوان MAHASAGAR و نسخه ۲.۰ طرح ساگرمالا دقیقاً با هدف نفوذ در مسیرهای فرااقیانوسی و خارج از مدار چین طراحی شده است. تقاطع این سیاست با ظرفیت جغرافیایی ایران یک نقطه مشترک استراتژیک ساخته است. تهران اگر آن را به‌موقع مدیریت کند مرکز گره‌زنی نظم جدید اقتصادی اوراسیا می‌شود.

هشدار کریمی‌قهی

کریمی‌قهی در جمع‌بندی هشدار داد: «بلوک تجاری چابهار» دیگر یک فرضیه روی کاغذ نیست. میدانی شده. در حال وقوع است. ایران اگر این لحظه تاریخی را نبیند و جایگاه خود را مشخص نکند فرصت رهبری در نظم جدید تجارت منطقه از دست می‌رود. کشورهایی که دیرتر وارد شوند صرفاً مشتریِ مسیرهای ساخته‌شده توسط دیگران خواهند بود؛ نه طراح بازی. او گفت: «چابهار فرصت ایران برای تبدیل شدن از بازیگر محلی به بازیگر محور است.»