دلارزدایی با تهاتر! سیاست فراموش‌شده‌ای که می‌توانست دلار را از سفره مردم حذف کند

دولت جدید با تغییر رویکرد اقتصادی، تهاتر نفتی ایران را متوقف کرد و واردکنندگان سنتی دوباره قدرت گرفتند. این تصمیم، استقلال ارزی کشور را به خطر انداخته و نگرانی‌هایی درباره افزایش قیمت کالاهای اساسی ایجاد کرده است.

توقف تهاتر نفتی ایران: گامی به عقب

دولت قبل با اجرای طرح تهاتر نفتی ایران، حدود یک میلیارد یورو مبادله مستقیم بدون دلار انجام داد و هزینه واردات کالاهای اساسی را ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش داد. اما گزارش‌ها نشان می‌دهند دولت جدید این سیاست را متوقف یا کند کرده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که این اقدام، وابستگی دلاری را بازمی‌گرداند و قیمت کالاهای اساسی را بالا می‌برد.

ابتکار هوشمند در برابر تحریم‌ها

تحریم‌ها و محدودیت‌های نقل‌وانتقال پول، اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داده بود. دولت سیزدهم با طراحی تهاتر نفتی ایران، دلار را از معاملات حذف کرد و راه جدیدی برای تأمین غلات، نهاده‌های دامی و سایر کالاهای حیاتی باز کرد.

از شهریور ۱۴۰۲ تا پایان دولت سیزدهم، ایران حدود یک میلیارد یورو تهاتر انجام داد. این سیاست با تبادل منابع نفتی با کالاهای اساسی از کشورهایی مانند روسیه و چین، هزینه‌های واردات را کاهش داد. بانک سپه و چند بانک روسی نیز اعتبار مستقیم را فراهم کردند تا مبادلات بدون دلار یا یورو انجام شود.

دلایل کند شدن تهاتر نفتی ایران

با تغییر در بدنه اقتصادی دولت، روند تهاتر نفتی ایران متوقف یا کند شد. جلسات اخیر اتاق مشترک ایران و روسیه نشان می‌دهد بخش خصوصی از این تصمیم انتقاد دارد. سیدرضا رفیعی، عضو هیئت‌مدیره این اتاق، تأکید کرد: «تهاتر نفت با کالاهای اساسی از خروج ارز جلوگیری می‌کند و ثبات قیمت و امنیت غذایی را تضمین می‌نماید».

فرصت از دست‌رفته در همکاری‌های منطقه‌ای

ایران در همکاری‌های منطقه‌ای، به‌ویژه در حاشیه دریای خزر و شرق روسیه، فرصت بی‌نظیری برای تأمین غلات و نهاده‌های کشاورزی از طریق تهاتر داشت. چین و روسیه پروژه‌های کشت فراسرزمینی را در شرق سیبری آغاز کرده‌اند و ایران می‌توانست نیاز خود را بدون تبادل ارزی تأمین کند. اما کارشناسان هشدار می‌دهند که توقف تهاتر این فرصت استراتژیک را به خطر انداخته است.

یکی از فعالان تجارت خارجی می‌گوید: «تهاتر تحریم‌زداست؛ وقتی نفت را مستقیم با کالا معاوضه می‌کنیم، دلار قدرت باج‌گیری ندارد. توقف این سیاست، ما را به وابستگی ارزی و تورم وارداتی بازمی‌گرداند».

مقاومت‌های پشت پرده علیه تهاتر

برخی واردکنندگان سنتی و واسطه‌های ارزی علیه تهاتر مقاومت می‌کنند، زیرا حذف دلار سود دلالی آن‌ها را کاهش می‌دهد. همچنین، ضعف در چارچوب‌های حقوقی و نبود سامانه نظارتی شفاف، بهانه‌ای برای توقف این طرح فراهم کرده است.

کارشناسان پیشنهاد می‌دهند به جای کنار گذاشتن تهاتر، دولت آن را اصلاح و شفاف کند. ایجاد صندوق تضمین تهاتر، تدوین آیین‌نامه قانونی و راه‌اندازی سامانه رهگیری مبادلات می‌تواند از فساد جلوگیری کند و مزایای این سازوکار را حفظ نماید.

تهاتر: مسیر استقلال ارزی

ایران با فروش نفت به چین و دریافت یوان، می‌تواند غلات روسیه را به‌صورت تهاتری وارد کند و از تبدیل ارز و پرداخت کارمزدهای سنگین دلاری خلاص شود. این مدل در اقتصادهای تحریمی یا در حال توسعه، مانند ونزوئلا و هند، با موفقیت اجرا شده است.

اگر تهاتر احیا شود، بخش خصوصی با حمایت دولت می‌تواند نقشی کلیدی در تأمین کالاهای اساسی ایفا کند و هزینه‌های واردات را برای مردم کاهش دهد. در غیر این صورت، دلار دوباره بر همه چیز سایه می‌افکند، از نان سفره تا نهاده‌های مرغداری.

ضرورت احیای تهاتر نفتی ایران

تهاتر نفت با کالا صرفاً سیاستی موقتی نیست؛ این راهبردی برای بازگرداندن استقلال پولی و تجاری ایران است. در حالی که کشورهای منطقه به سمت مبادلات غیردلاری پیش می‌روند، توقف این مسیر برای ایران عقب‌گرد محسوب می‌شود. دولت جدید باید به جای بازگشت به الگوهای پرهزینه دلاری، با شفافیت و نظارت، تهاتر نفتی ایران را احیا کند.