بازار برنج از مدار تعادل خارج شد؛ سیاست ارزی ۹۰۰ یورویی دولت چگونه بازار برنج را به‌هم ریخت؟

تصمیم دولت: حذف ناگهانی

حذف برنج پاکستانی از چرخه تأمین رسمی تصمیمی که قیمت برنج را از تابستان تا پاییز چرخاند بازار برنج از مدار تعادل خارج شد بازار برنج ایران از اواسط بهار روی «ریل جدید» دولت قرار گرفت؛ ریل تازه‌ای که با حذف ناگهانی برنج پاکستانی در اردیبهشت، نه‌تنها قیمت‌ها را پایین نیاورد، بلکه مثل یک رهاسازی ناگهانی ضربه‌گیر، موج قیمتی در برنج ایرانی ایجاد کرد و حالا که به میانه پاییز رسیده‌ایم، رد همان تصمیمِ یک‌خطی دولت در بازار، بر سفره خانوارهای متوسط کاملاً محسوس است؛ از فروشنده‌ها تا واردکنندگان و حتی کشاورزان شمال، همه یک جمله واحد می‌گویند: بازار تعادل قبلی‌اش را از دست داده است.

گیر در سیاست ارزی

بازار برنج ایران، این روزها بیش از هر زمان دیگری در میان دو قطب ــ سیاست ارزی و واقعیت‌های بازار جهانی ــ گیر افتاده است. دولت در اردیبهشت‌ماه واردات برنج‌های باکیفیت را محدود کرد. سقف ۹۰۰ یورو برای هر تن تعیین کرد. پای برنج پاکستانی را از زنجیره تأمین حذف کرد. شیب قیمتی آرام به قوس صعودی تبدیل شد.

اظهارات رئیس انجمن

محمد مختاریانی رئیس انجمن تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان برنج ایران گفت: فقط ۵۰ تا ۶۰ درصد نیاز سالانه کشور از تولید داخلی تأمین می‌شود. همیشه ۴۰ تا ۵۰ درصد دیگر باید خرید خارجی باشد. برنج پاکستانی ۲۰ درصد سهم واردات داشت. حذف ناگهانی آن بازار را از تنظیم‌کننده خالی کرد. قیمت‌ها بدون بازدارنده بالا رفت.

رشد قیمت در شمال

بازارهای شمال و غرب کشور علائم تغییر را از تیر و مرداد نشان دادند. فروشندگان گزارش دادند: قیمت انواع فجر، ندا و شیرودی در سه ماه گذشته ۳۵ تا ۴۰ درصد رشد کرد. امروز هر کیلو بین ۱۶۰ تا ۲۲۰ هزار تومان نوسان دارد. خانوارها برنج درجه یک را حذف کردند. به سمت برنج‌های ارزان‌تر و کم‌کیفیت‌تر رفتند.

اثر بر واردکنندگان

واردکنندگان نخستین گروهی بودند که اثر تصمیم را دیدند. مسیرهای سفارش خرید خارجی قفل شد. ثبت سفارش‌ها نیمه‌کاره ماند. منابع ذخیره قبلی مصرف شد. بازار از شهریور بیشتر از ذخیره تغذیه شد. کارشناسان این مرحله را «فاز التهاب پنهان» نامیدند: قیمت باثبات به نظر می‌رسد اما ساختار عرضه متخلخل شده است.

فرو ریختن پله میانی

برنج پاکستانی کیفیت یک پله پایین‌تر از طارم و هاشمی داشت. یک پله بالاتر از فجر و ندا بود. سال‌ها نقش پله وسط را بازی کرد. حذف آن پله میانی را فرو ریخت. فاصله قیمت‌ها زیاد شد. فروشندگان گیلان و مازندران گفتند: فقدان پله میانی قیمت برنج ایرانی متوسط را تا ۵۰ هزار تومان در کیلو بالا برد.

آمار واردات و کمبود

داده‌های مرکز مطالعات کشاورزی ایران واردات برنج در نیمه نخست ۱۴۰۴ را ۳۵ درصد کمتر از سال قبل نشان داد. کارشناسان هشدار دادند: اگر روند ادامه یابد و سقف ارزی اصلاح نشود، کمبود ۵۰۰ هزار تن تا پایان سال محتمل است. ترجمه آن زمستان سخت است.

رشد قاچاق

گزارش‌های رسمی گمرک رشد قاچاق را نشان داد. واردات رسمی با سقف ۹۰۰ یورو ممکن نیست. قیمت جهانی ۱۳۵۰ تا ۱۴۵۰ دلار است. بخش‌هایی از بازار به مسیر خاکستری رفت. این مسیر امنیت ندارد. نظارت ندارد. کیفیت تضمین ندارد.

پیشنهاد مختاریانی

مختاریانی به خبرنگار گفت: «اگر دولت اجازه واردات محدود برنج باکیفیت خارجی را بدهد، شوک قیمتی مهار می‌شود. در قیمت برنج ایرانی هم تعادل جدید درست می‌شود.» نگرانی اصلی ادامه وضع موجود است. فشار از آبان تا اسفند تصاعدی بالا می‌رود.

نمونه کلاسیک تصمیم لحظه‌ای

بازار برنج ایران نمونه‌ای کلاسیک از اثر تصمیم‌گیری لحظه‌ای بر کالای اساسی است. این کالا مستقیم با امنیت غذایی و شاخص رفاه خانوار گره دارد. تجربه قبلی حذف ناگهانی منبع وارداتی را نشان داد. حتی با نیت حمایت از تولید داخلی، بدون جایگزین به احتکار، رانت، التهاب و ازهم‌گسیختگی تأمین رسمی منجر می‌شود.

هشدار زمستان سخت

زمستان نزدیک است. بازار برنج اگر سقف ارزی اصلاح نشود، سخت‌ترین زمستانش را تجربه می‌کند. اولین قربانی نه واردکننده است نه کشاورز؛ سفره مردم است.