وقتی آسمان قهر می‌کند؛ حتی آذرِ پرباران هم نمی‌تواند دو ماه خشکی پاییز را نجات دهد

هشدار کارشناسان

کارشناسان هشدار می‌دهند: افت ۸۶ درصدی بارش نسبت به میانگین بلندمدت، زنگ خطر جدی برای منابع آب، کشاورزی و امنیت غذایی کشور است

پاییز بدون باران

پاییز امسال به نیمه رسید. نشانی از بارش‌های پاییزه دیده نمی‌شود. نقشه‌های سازمان هواشناسی ایران را در گستره‌ای از رنگ‌های زرد و قهوه‌ایِ خشک نشان می‌دهد؛ نشانه‌ای از ادامه خشکسالی‌ای که ششمین سال پیاپی خود را تجربه می‌کند. کارشناسان می‌گویند حتی اگر آذرماه پربارش باشد، کم‌بارشی مهر و آبان جبران نخواهد شد. سال آبی جدید با بحرانی‌ترین آغاز دهه اخیر همراه بوده است.

آمار بارش

ابرها هنوز نیامده‌اند. زمین ترک خورده است. رودخانه‌ها به نوار باریکی از گل تبدیل شده‌اند. سدها سطح آب خود را از دست می‌دهند. مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور داده داد: میانگین بارش ایران از ابتدای سال آبی ۱۴۰۴ تاکنون فقط ۲.۳ میلی‌متر بوده است؛ رقمی که در مقایسه با میانگین بلندمدت، ۸۶ درصد کاهش نشان می‌دهد.

سهم پاییز از دست رفت

حدود ۲۵ درصد از کل بارش سالانه ایران در فصل پاییز اتفاق می‌افتد. سهم امسال محقق نشده است. دو ماه نخست پاییز تقریباً بدون باران سپری شد. حتی اگر آذرماه پرباران باشد، فاصله‌ی از دست‌رفته جبران نخواهد شد.

نقشه خشکسالی

نقشه‌های بارش سازمان هواشناسی تصویری نگران‌کننده ترسیم می‌کند: بارندگی مؤثر تنها در نوار شمالی و سواحل خزر دیده می‌شود. در اغلب نقاط کشور، از جنوب شرق تا فلات مرکزی، شاخص‌ها در محدوده «بدون بارش» قرار دارند. استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد، اصفهان و فارس طی دو ماه گذشته کمتر از ۵ میلی‌متر بارندگی داشته‌اند. در تهران که باید تا نیمه آبان بیش از ۱۵ میلی‌متر بارش ثبت می‌شد، تنها یک میلی‌متر گزارش شده است.

اظهارات احد وظیفه

دکتر احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی می‌گوید: «امسال ششمین سال پیاپی خشکسالی است. در برخی استان‌ها بارندگی عملاً صفر بوده و پاییز امسال یکی از خشک‌ترین دوره‌های نیم‌قرن اخیر محسوب می‌شود.»

گرما تشدیدکننده

گرما دست از سر زمین برنداشته است. گزارش هواشناسی میانگین دمای کشور را ۱.۲ درجه سانتی‌گراد بالاتر از نرمال ثبت کرد. در شهرکرد دمای منفی ۵ درجه سردترین نقطه کشور را رقم زد. در رودان هرمزگان دمای ۳۵ درجه‌ای ثبت شد. این اختلاف شدید دمایی تبخیر آب‌های سطحی را تشدید کرد. کارشناسان بر خشکی خاک و کاهش رطوبت جوی اثر مستقیم می‌دانند.

منابع آبی در خطر

تداوم کم‌بارشی و برداشت مداوم از منابع زیرزمینی به مرز خطر رسید. وظیفه هشدار می‌دهد: «افزایش فشار بر سفره‌های زیرزمینی افت سطح آب را سرعت داد. خطر فرونشست زمین بیشتر شد. حتی بازگشت شرایط نرمال در زمستان خسارت سال‌های اخیر را جبران نمی‌کند.» داده‌های رسمی بیش از نیمی از دشت‌های کشور را در وضعیت بحرانی یا ممنوعه نشان می‌دهد. نرخ فرونشست زمین در برخی مناطق به بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال رسید.

تهدید امنیت غذایی

خشکسالی تنها مسئله اقلیمی نیست؛ تهدیدی برای اقتصاد و امنیت غذایی کشور است. کاهش رطوبت خاک افت تولید گندم و جو را به همراه دارد. کمبود منابع آبی برای کشت زمستانه از پیامدهای مستقیم وضعیت کنونی است. کارشناسان معتقدند اگر بارش مؤثر تا پایان آذرماه رخ ندهد، بخش بزرگی از زمین‌های کشاورزی کشور با خطر ناباروری موقت روبه‌رو خواهد شد.

شهرها در تنش

تهران، مشهد، تبریز و اراک در وضعیت «تنش آبی» قرار دارند. میزان ذخایر سدهای اصلی پایتخت نسبت به سال گذشته حدود ۳۰ درصد کاهش یافت. وزارت نیرو از شهروندان خواست مصرف روزانه خود را حداقل ۱۵ درصد کاهش دهند. هدف جلوگیری از بروز بحران جدی است.

نگاه منطقه‌ای

کارشناسان اقلیم‌شناسی تأکید می‌کنند بحران کم‌بارشی ایران بخشی از روند گرم‌شدن و خشک‌تر شدن خاورمیانه است؛ منطقه‌ای که هم‌زمان با افزایش دما و کاهش بارش با چالش‌های سیاسی بر سر آب‌های مرزی روبه‌روست. وظیفه می‌گوید: «آب مسئله‌ای ملی است اما ابعاد بین‌المللی هم دارد. بسیاری از کشورهای همسایه با بحران مشابه روبه‌رو هستند. در آینده ممکن است تنش‌های آبی جدیدی در منطقه شکل گیرد.»

راهکارها

کارشناسان سه محور فوری را کلید عبور از وضعیت کنونی می‌دانند: ۱. مدیریت مصرف آب در بخش شهری و کشاورزی، ۲. توسعه سامانه‌های آبیاری نوین و بازچرخانی پساب‌ها، ۳. تدوین سیاست‌های هماهنگ بین‌دستگاهی برای مهار فرونشست و حفظ منابع زیرزمینی.

هشدار نهایی

سازمان هواشناسی هشدار داد تداوم روند فعلی تا پایان پاییز به بحرانی‌ترین وضعیت منابع آبی کشور در سال‌های اخیر منجر می‌شود. همکاری مردم و تصمیم‌گیری‌های هماهنگ کشور را از «پاییز بی‌باران» به «زمستان امیدوار» می‌رساند. پاییز خشک هنوز تمام نشده است اما زمان برای جبران اندک است. ابرها شاید بیایند اما حتی آذرِ پرباران عطش زمینِ تشنه‌ی ایران را در یک فصل فرو نمی‌نشاند.